Holenderski wiatrak w Bęsi to jeden z nielicznych zachowanych w regionie.
W wieku XVII zostaje wprowadzony w Europie nowy typ wiatraka o bryle zasadniczo nieruchomej, z obracalną tylko bryłą dachu o podstawie kołowej obracającą się na łożysku posadowionym na czapie wieńczącym ściany u góry. Zdolność obrotu „czapy” dachu o 360 stopni pozwalała na ustawianie powierzchni skrzydeł prostopadle do kierunku wiatru. Pozostała część budynku, założona na rzucie ośmioboku (holendry drewniane) lub koła (holendry murowane), nie zmieniała nigdy swego położenia. Pomysłodawcą tego typu młynów był włoski geniusz Leonardo da Vinci.
Budowę nowego wiatraka murowanego, typu holenderskiego w Bęsi rozpoczęto w 1808 r. z ruchomą „czapą”, a ukończono go w 1810 r. Dokumentuje to umiejscowiona na szczycie „czapy” charakterystyczna metalowa chorągiewka z datą „1810”. Jest to budowla w dolnej części murowana, wyżej drewniana kryta gontem, czterokondygnacyjna, zbudowana na planie ośmiokąta, zdobiona półkolistym szczytem. Wiatrak głowicowy – jest dzisiaj najbardziej znanym typem holenderskiego wiatraka, następną i najważniejszą modyfikacją o ośmio- lub sześciokątnej budowie i mocnej konstrukcji w której przekręcała się tylko górna głowica wiatraka – jego “czapa”. Mechanizm obrotowy zbudowany jest z drewna dębowego, grabowego i bukszpanu.
Wiatrak jako młyn pracował do roku 1955 kiedy to w lutym gwałtowna wichura zniosła dach, uszkodziła koło paleczne i zerwała skrzydła. Do roku 1962 wiatrak służył jako magazyn, a nawet jako obora. Później niszczał, a po groźnym pożarze omal się nie zawalił.
Wiatrak wrócił do życia jako atrakcja turystyczna kiedy to po wyremontowaniu zaopiekowało się nim Stowarzyszenie Społeczno-Kulturalne „Pojezierze” Oddział w Bęsi. Stworzono w nim prężnie działające centrum kultury czyli klubokawiarnię, galerię sztuki w tym jedyne w ówczesnej Polsce Muzeum Młynarstwa Powietrznego z ekspozycją narzędzi i sprzętu młynarskiego z terenu Warmii i Mazur m.in. młynki, sita oraz modele młynów wykonane z drewna. Trafiła też tutaj słynna warmińska szopka autorstwa Otto Schulza.
Opis powstał dzięki Panu Stanisławowi z Bęsi.
