Piwnice Ratusza są miejscem niezwykle intrygującym. Przez wiele lat funkcjonowała tam restauracja, którą zamknięto i obecnie pomieszczenia te są puste, a to serce Brzegu. Warto zauważyć, że Brzeg jest miastem posiadającym wiele zabytków i to wysokiej klasy. Najbardziej znanym jest Zamek Piastów Śląskich, który znajduje się na prestiżowej liście Pomników Historii. Jednak kilkaset metrów dalej stoi równie interesujący obiekt – renesansowy ratusz miejski. Ratusz, podobnie jak sam Brzeg, swoimi dziejami sięga czasów średniowiecza. Miasto to zostało lokowane w 1248 roku i w tym okresie ukształtowały się jego granice, układ urbanistyczny i najważniejsze punkty. Wśród nich był prostokątny rynek, ale nie istniał na nim jeszcze ratusz. Rynek miał służyć głównie do celów handlowych. W jego centrum wznoszono obiekty targowe, takie jak kramy i komory kupieckie. Z czasem, kiedy to mieszczanie zyskiwali coraz większy wpływ na władzę w mieście, powstawały pierwsze zręby późniejszej siedziby władz miejskich. Około roku 1300 wzniesiono wieżę, a w kolejnych dziesięcioleciach powoli kształtowały się przylegające do niej budynki, którym w końcu w XIV i XV wieku nadano miano ratusza. W epoce wieków średnich brzeski ratusz wielokrotnie padał ofiarą nieszczęść, takich jak pożary, wojny lub katastrofy budowlane. Dawały one jednak impuls do kolejnych przebudów gmachu. Pod koniec średniowiecza gotycki gmach ratusza składał się z dwóch równolegle stojących do siebie budynków, z których południowy był mniejszy, a północny większy. Posiadały one ceglane elewacje malowane na czerwono, dekorowane blendami okiennymi. Od strony zachodniej obydwa gmachy zdobiły szczyty. Symbol władz miejskich – wieża ratuszowa była wtedy nakryta strzelistym hełmem z wieńcem, który tworzył krenelaż oraz rząd małych wieżyczek zlokalizowanych na ośmiu rogach głównej wieży.
Gotycki budynek brzeskiego ratusza w połowie XVI wieku nie zaspokajał już aspiracji władz miejskich, które czuły, że zostają w tyle w porównaniu z siedzibą księcia i jego dworu. Z tego powodu planowały one przebudowę obiektu w nowym stylu. Działania te przyspieszył pożar z 1569 roku, który strawił sporą część miasta wraz z ratuszem.
Przygotowania do odbudowy gmachu po katastrofie ruszyły pełną parą jeszcze w tym samym roku. Od początku pracami nad zniszczonym budynkiem żywo interesował się książę brzeski Jerzy II, który im patronował i wspierał. Przy odbudowie działali wybitni włoscy architekci: Jakub Parr i Bernard Niuron. Pod ich wpływem powstał do 1572 roku reprezentacyjny budynek mający formę pałacu miejskiego. Wykorzystując stare, gotyckie mury architekci ukształtowali nowy obiekt na planie prostokątnej podkowy. Od zachodu stworzyli fasadę reprezentacyjną z arkadową loggią flankowaną dwoma wieżami komunikacyjnymi oraz trzema lukarnami w formie szczytów. Wieża zegarowa została nadbudowana do 1577 roku. Ustawiono na niej ażurową balustradę i ośmioboczny kiosk, który przykryto renesansowym hełmem z dwoma przeźroczami. Jej elewację ozdobiono dekoracją sgraffitową o formie ciosów diamentowych. Uformowana w ten sposób bryła siedziby rady miejskiej w Brzegu bez większych przekształceń szczęśliwie przetrwała do dziś. W ciągu stuleci częściowo zmieniały się jedynie funkcje ratuszowych wnętrz oraz wystój elewacji. W 1646 roku wielka sala znajdująca się na pierwszym piętrze skrzydła południowego zyskała efektowny, modrzewiowy strop. Prawdopodobnie około 1670 roku dziedziniec wewnętrzny został ozdobiony dekoracją malarską wokół okien i w pasie poniżej gzymsu. W latach 40. XVIII wieku powstała reprezentacyjna sala rady miejskiej w jednym z pomieszczeń pierwszego piętra skrzydła północnego. Najważniejsze jest to, że z niszczycielskiej II wojny światowej brzeski ratusz wyszedł bez większych uszkodzeń.
Należy jednak pamiętać, że ratusz przez stulecia nie pełnił jedynie funkcji municypalnych, na co najczęściej zwraca się uwagę. Siedziba władz miejskich była także wykorzystywana przez cechy rzemieślnicze, była miejscem handlu, ale też miejscem rozrywki.
Ta ostatnia funkcja do dziś jest szczególnie widoczna w piwnicy tego ważnego gmachu? Dlaczego w piwnicy? To akurat w niej, pod skrzydłem północnym, znajduje się Piwnica Świdnicka – miejsce, do którego Rada Miejska sprowadzała znane z wysokiej jakości piwo ze Świdnicy. To tam przez stulecia mieszkańcy po ciężkim tygodniu pracy mogli wspólnie świętować przy kuflach wypełnionych tym rozweselającym napojem. Piwnica Świdnicka w brzeskim ratuszu powstała w 1394 roku. Jest więc jedynie o wiek młodszą siostrą Piwnicy Świdnickiej we Wrocławiu – uznawanej za najstarszy tego typu lokal w Europie. Średniowieczny i wyjątkowy charakter brzeskiej Piwnicy Świdnickiej podkreślają ostrołukowe portale, labirynty gotyckich pomieszczeń i sklepione pomieszczenia.
Dziś w Brzegu znajduje się obiekt z wielu powodów niezwykły. Ratusz jest nie tylko oryginalnie zachowanym renesansowym gmachem. To dzieło sztuki o skali ponadregionalnej, którego klimat potrafi przenieść w czasie. Nie jest też martwym zabytkiem. Do dziś wykorzystywany jest w celach administracyjnych, a w jego wnętrzu, podobnie jak przed wiekami, odbywają się sesje rady miejskiej oraz różne wydarzenia kulturalne. Jedynie niezagospodarowana historyczna Piwnica Świdnicka prosi o szansę na kontynuację swojej wielowiekowej tradycji, która bez wątpienia dopełniłaby ten nietuzinkowy zabytek.
Opis powstał dzięki Panu Jackowi z Brzegu
