Kwatera ołtarza ze zbiorów Muzeum Okręgowego w Toruniu jest dziełem bardzo pięknym, rzadkim (plastyka elbląska) i o najwyższej klasie. Pomimo utraty dwu figurek apostołów, środkowej i z lewej strony, oraz całego kontekstu w którym prezentowany zabytek funkcjonował (tylko jedna zachowana kwatera ołtarza), pierwotna forma rzeźbiarska, prawej figurki awersu na złoconym, subtelnie i bardzo dekoracyjnie puncowanym tle, oraz bardzo wysokiej klasy malarstwo rewersu przedstawiające sceną Ukrzyżowania, nie pozostawiają wątpliwości że mamy odczynienia z dziełem wyjątkowym. Wartość ekspozycyjna toruńskiej kwatery z kościoła w Pierzchałach, mimo okaleczenia i wyrwania jej z oryginalnego kontekstu, nacechowanego religijnie i ograniczenia do bycia muzealnym eksponatem jest niepodważalna. Obiekt znajduje się w Galerii Sztuki Gotyckiej Muzeum Okręgowego w Toruniu, mieszczącej się na parterze wschodniego skrzydła ratusza staromiejskiego – głównego gmachu muzeum. Ze względu na bardzo zły stan zachowania obiekt w chwili obecnej eksponowany jest tylko z jednej strony, od strony rewersu, co dodatkowo i zasadniczo zakłamuje jego pierwotną funkcję oraz treść i unieczytelnia przekaz zabytku, sprowadzając go jedynie do roli obrazu. Problematyka ekspozycji kwatery nie zostanie rozwiązana aż do momentu kiedy nie zostanie poddana specjalistycznym zabiegom konserwatorsko-restauratorskim.
Kwaterę należy poddać niezwłocznej całościowej konserwacji. Interwencja konserwatorska jest koniecznością ze względu na postępujący, nieodwracalny proces degradacji zabytku, jego ubytki i postępujące zniekształcenia, jak osypywanie się odspajających fragmentów zaprawy z warstwą malarską i folią złotą z obu stron. Głównym celem proponowanej konserwacji i restauracji jest przywrócenie kwaterze w jak największym stopniu pierwotnych walorów estetycznych i artystycznych oraz pierwotnego wyglądu, przy jednoczesnym zachowaniu patyny czasu, przywracając zarówno dziełu malarskiemu jak i rzeźbiarskiemu kultowy charakter i podkreślając wysoką wartość historyczną oraz artystyczną zabytku. Obiekt jest w bardzo złym stanie, właściwie destrukcji. Bez natychmiastowych zabiegów konserwatorsko-restauratorskich, właściwie ratunkowych ulegnie dalszej degradacji. Podsumowując, zaprezentowana kwatera z toruńskich zbiorów jest dziełem wyjątkowym i zasługuje na należytą jej atencję. Szczególnie podkreślić należy wartości historyczno-naukowe oraz artystyczne, które wyróżniają ten zabytek zarówno na tle innych zabytków tej klasy zgromadzonych w muzeum, jak również na tle zabytków sztuki gotyckiej zachowanych do czasów współczesnych tak nielicznie. Dla Muzeum Okręgowego z główną siedzibą w gotyckim Ratuszu Staromiejskim, w samym sercu toruńskiej zabytkowej starówki, symbolu gotyckiego Zespołu Staromiejskiego, wpisanego w 1997 roku na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO, będącym wizytówką miasta i dumą mieszkańców Torunia, Galeria Sztuki Gotyckiej i każdy zabytek na niej prezentowany są szczególnie ważne, podkreślając tradycję, historię i kulturę Torunia oraz jego mieszkańców.

Awers: Z prawej strony kwatery przymocowana drewniana płaskorzeźba apostoła. Figurka przyścienna, polichromowana. Posadzona jest na niskim cokole, wykonanym razem z figurą. Odwrocie rzeźby jest ścięte płasko. Apostoł stoi ujęty frontalnie, przegięty lekko w lewo, prawa noga wysunięta, lewą ręką przytrzymuje rozwartą księgę w czerwonej okładce (prawa ręka odłamana). Włosy, zwinięte w spiralne pasma, opadają na czoło i ramiona. Odziany w tunikę z resztką niebieskiej polichromii, oraz złoty płaszcz z czerwoną podszewką. Poła płaszcza odgina się tworząc fałdę „małżowinową”, u dołu ostro zakończoną; obok niej mniejsza fałda „małżowinowa”. Rysunek fałd suchy i twardy. Tło złote, wytłaczane (motywy kwadratów). Nad głową apostoła i zaginionych dwu innych figur – wytłaczane aureole.
Rewers malowany: Przybicie do krzyża. W centrum kompozycji Chrystus krwawiący, w białym perizonium, modelowanym niebiesko, w koronie cierniowej z jasnożółtą aureolą – rozciągnięty na leżącym ukośnie na ziemi krzyżu. Po lewej, nieco w głębi, dwaj pachołkowie: jeden, w czerwonej szacie, przybija dłoń Chrystusa do krzyża; drugi, siedzący na ziemi, w obcisłych pasiastych jasnożółto-czerwonych spodniach, żółtym kaftanie i czerwonej czapce, zaciąga powróż na ramieniu Chrystusa. Po prawej stronie kompozycji, na pierwszym planie stoi arcykapłan żydowski w zielonym płaszczu z gronostajowym kołnierzem i zielonej czapce ze złotym zdobieniem. W prawej ręce trzyma laskę. Za nim w tle stoi dwóch mężczyzn. Pierwszy w jasnożółtej szacie i czerwonej czapce oraz pachołek z halabardą (widoczny tylko fragment jego głowy i dłoni). Przy dolnej krawędzi obrazu rozrzucone narzędzia do ukrzyżowania. W tle występ skalny brązowozielony, porośnięty drzewami (widoczne tylko brązowe pnie bez koron). W głębi błękitne pasmo gór i niebieskie niebo.
Jest to kwatera dolna prawego skrzydła tryptyku. W części środkowej tryptyku znajdowały się trzy figury: Maria z Dzieciątkiem między św. Małgorzatą (po lewej od widza) i św. Jan Chrzciciel. Na awersach skrzydeł widniały figurki apostołów (po trzy w każdej kwaterze). Rewersy były malowane: na lewym skrzydle znajdowała się u góry scena Biczowania, u dołu – scena Niesienia krzyża; na prawym skrzydle u góry – Cierniem koronowanie, u dołu – Przybicie do krzyża. Figurka świętego z kwatery w toruńskim Muzeum dzierżyła niegdyś w prawej ręce (obecnie odłamanej) miecz stanowiący atrybut św. Pawła. Figurka świętego nosi wyraźne cechy przynależności do plastyki elbląskiej; szczególnie bliskie pokrewieństwo łączy ją z rzeźbionymi partiami ołtarza Słodowników z kościoła św. Mikołaja w Elblągu oraz ołtarza Pokłonu Trzech Króli z kościoła Trzech Króli w tymże mieście. Mniej wyraźnie natomiast zarysowują się związki malowanego rewersu kwatery – z malarstwem elbląskim, choć badacze dopatrują się pewnych cech wspólnych z niektórymi obiektami malarstwa elbląskiego. Wskazując ponadto na zapożyczenia z grafiki Dürera, stanowiącej źródło inspiracji twórczych całego malarstwa elbląskiego. Jednak w przypadku ołtarza z Pierzchał zapożyczenia te były mniej bezpośrednie, niż w innych dziełach elbląskich.
Kwatera pochodzi z kościoła w Pierzchałach (Pettelkau) koło Braniewa (woj. olsztyńskie). Po 1945 r., w posiadaniu OO Redemptorystów w Braniewie. Od 10.11.1954 r. własność Muzeum Okręgowego w Toruniu. Kwatera była konserwowana w 1962 r.
Oprac. na podstawie: Józef Flik, Janina Kruszelnicka, Zbiory gotyckiej rzeźby i malarstwa Muzeum Okręgowego w Toruniu. Katalog, Toruń 1968, s. 74-76.

Opis powstał na podstawie informacji przekazanych w zgłoszeniu konkursowym

fundacja@mostthemost.pl