Binarowa | Budynek dawnej szkoły ludowej

Budynek dawnej szkoły w Binarowej jest przykładem galicyjskiej architektury szkolnej w okresie jej największego rozwoju przypadającego na przełom XIX i XX wieku. Obiekt w znacznej części zachował swą historyczną formę zarówno w bryle, jak i w warstwie dekoracyjnej co wpływa na jego znaczącą wartość zabytkową.

Wraz z kościołem parafialnym pw. św. Michała Archanioła (umieszczony na liście Światowego Dziedzictwa UNESCO), zabudowaniami plebańskimi, wikarówką oraz występującą w centrum miejscowości tradycyjną, drewnianą zabudową mieszkalną i gospodarczą, tworzy unikalny kompleks ruralistyczny, oddający historyczno-kulturową przestrzeń wsi podgórskiej.

Sam obiekt szkolny wpisuje się w nurt architektury galicyjskiej. Projekt architektoniczny binarowskiej szkoły został opracowany w biurze docenianego niegdyś (a obecnie zapomnianego) lwowskiego architekta — Tadeusza Münnicha. Według jego planów, na terenie Galicji wzniesiono kilkaset budynków szkolnych, w zdecydowanej większości już nieistniejących — bezmyślnie wyburzanych od lat sześćdziesiątych XX wieku. Projekty budynków szkolnych autorstwa Tadeusza Münnicha, z uwagi na swą uniwersalność i łatwą dostępność, stały się popularne i z czasem zaczęły dominować wśród realizowanych inwestycji. Z uwagi na to, iż przeznaczone były dla gmin wiejskich i małych miast, bardzo szybko stały się nieodłącznym elementem krajobrazu architektonicznego galicyjskiej prowincji.

Dominantą kompozycyjną  budynku jest wydatny ryzalit osadzony na głównej osi obiektu. Umieszczone w nim jest główne wejście do budynku, ponad którym znajduje się szyld z napisem „SZKOŁA” uformowany z wyprawy tynkarskiej, ryzalit zwieńczony jest strzelistym szczytem z arkadową latarnią na szkolną sygnaturkę. Motyw ten stał się symbolem nie tylko dla budownictwa szkolnego przełomu wieków, ale i w ogóle szkolnictwa galicyjskiego w dobie autonomii.

Do prac budowlanych przystąpiono w 1904 roku na działce zakupionej pod ten cel w 1892 roku, zlokalizowanej w centrum miejscowości, naprzeciw kościoła parafialnego.  Wykonawcą prac było przedsiębiorstwo Walentego Olszewskiego z Grybowa (właściciela dużej rodzinnej firmy budowalnej, zatrudniającej najczęściej 7 Słowaków ze Spisza jako murarzy i cieśli). Cegły na budowę (ok. 80 tysięcy sztuk) wytworzono na miejscu, podobnie kamień do fundamentów i na cokół fundamentowy pozyskiwano z lokalnego wyrobiska w przysiółku Wygon. Uroczyste poświecenie szkoły odbyło się 26 sierpnia 1905 roku a od 1 września rozpoczęto w niej naukę. W 1938 roku od strony wschodniej rozpoczęto budowę piętrowego skrzydła, którą ukończono dopiero po wojnie. Budynek szkolny jest obiektem parterowym, niepodpiwniczonym, za wyjątkiem kamiennej podmurówki, cały wykonany z cegły czerwonej. Pierwotnie kryty dachówką ceramiczną, zakładkową typu marsylka, obecnie kryty współczesną blachą panelową.

Na podstawie opracowania: Damian Nowak: Szkoła Ludowa w Binarowej, Szkic do Historii i Architektury, Muzeum Ziemi Bieckiej w Bieczu, Biecz 08/2022; Małgorzata Stec: Zarys historii budynku szkolnego w Binarowej

Opis powstał dzięki Pani Joannie z miejscowości Nawsie Kołaczyckie.